مونته سوری؛ محبوب‌ترین روش آموزش پیش دبستانی در صد سال اخیر

بیش از یک قرن است که روش آموزشی «مونته‌سوری» در رده پیش دبستانی و مهدکودک که مبنای آن آموزش براساس اصول حاکم بر رشد طبیعی و نیازهای فردی هر کودک، بازی‌های گروهی و فعالیت‌های فردی است در محبوب‌ترین و مشهورترین مدارس پیش دبستانی و مهدکودک‌های اکثر کشورهای جهان تدریس می‌شود.

ماریا مونته‌سوری؛ بنیان‌گذار روش آموزش مونته‌سوری

«ماریا مونته‌سوری» نخستین زنی بود که توانست در ایتالیا به دانشکده پزشکی راه پیدا کند و در دوره‌ای که زنان اجازه تحصیل در دانشگاه را نداشتند توانست به عنوان نخستین زن پزشک ایتالیایی نامش را در تاریخ ثبت کند. پس از پایان دوره دانشگاه، بسیاری از بیمارستان‌ها و مراکز درمانی و بهداشتی، حاضر به استخدام «ماریا مونته‌سوری» نبودند به همین خاطر ناچار شد سرپرستی یکی از مراکز کودکان معلول و بیمار را بپذیرد. کار او به عنوان یک پزشک دستیار در کلینیک روانپزشکی کودکان سبب شد به کار با کودکان معلول و استثنایی علاقمند شود. در همین زمان بود که او متوجه اشکالات برنامه‌های آموزشی و تربیتی کودکان شد و دریافت که فرصت آزاد برای تجربه کردن به آنان داده نمی‌شود. علاقه به حل این موضوع سبب شد که ماریا برای تحصیل در رشته «تعلیم و تربیت و جامعه‌شناسی» به دانشگاه برگردد و با الگوها و روش‌های آموزشی آشنا شود. پس از آن بود که «مونته سوری» به جای برنامه‌های آموزشی موجود، الگوی جدیدی برای آموزش بچه‌ها ارائه داد. از نظر مونته سوری مشکلات ذهنی قبل از هر چیز یک مساله آموزشی بود، نه پزشکی. موفقیت‌های او توجه جامعه شناسان و مربیان تعلیم و تربیت را در سراسر جهان به خود جلب کرد و سبب شهرت او در نظام تعلیم و تربیت آن زمان شد. نظریات او در «تفکر رشد نگر» از اهمیت بالائی برخوردار است. او از نخستین کسانی بود که مراحل حساس و بحرانی را در رشد روانی شخص بررسی و در رابطه با فراگیری زبان، روش‌های ابداعی جدیدی را عرضه کرده است.. علاوه بر این‌ها «مونته‌سوری» نظرات ارزشمندی در مورد صلح جهانی و بازسازی تعلیم و تربیت ارائه نمود و به پاس تلاش‌هایش در این زمینه سه جایزه صلح نوبل را به خود اختصاص داد.

اصول روش آموزش مونته سوری چیست

روش آموزشی «مونته‌سوری» که ابتدا برای آموزش کودکان استثنایی و بعدها با هدف آموزش زودهنگام خردسالان 5/2 تا 6 ساله ابداع شد بر چند اصل تاکید دارد:

• احترام به کودک به عنوان یک فرد

• آگاهی از روند رشد کودک و این که کودک بسیار دقیق و حساس مشاهده شود.

• توجه به این نکته که بازی کودک، در حقیقت کار کودک است.

چند مزیت برجسته روش آموزشی مونته سوری

اصل اساسی روش آموزشی مونته سوری، تاکید بر داشته‌های علمی، پایه‌ها و توسعه اجتماعی است. در این میان چند مزیت برجسته بیش از همه بر اهمیت این روش تدریس صحه می‌گذارد.

1. راهنمای زندگی عملی و مهارت‌های زندگی

در «زندگی عملی» کودک می‌آموزد چگونه از عهده کارهای شخصی و فعالیت‌های روزمره زندگی خود بربیاید. به عبارت دیگر روش آموزش «مونته‌سوری» یک روش «عملی_آموزشی» است که بر روی مراحل پیشرفت کودک از خردسالی تا بزرگسالی تمرکز می‌کند. در هر یک از این مراحل، کودکان قدم‌های حساسی برای یادگیری مهارت‌های سخت و فعالیت‌هایی که به آن‌ها کمک می‌کند تا در برهه‌های مختلف زندگی از پس مشکلات بربیایند، برمی‌دارند. مهارت‌هایی از قبیل چگونه بند کفش‌هایش را ببندد، کتش را بپوشد، غذایش را بخورد، بدون کمک دیگران به دستشویی برود و بدون ریخت‌وپاش خودش را تمیز کند. در حقیقت در روش «مونته‌سوری» روی مهارت‌های زندگی تأکید زیادی می‌شود. به عقیده «مونته‌سوری» کودکان برای انجام برخی کارهای روزمره بسیار کنجکاو هستند. تمرین چنین فعالیت‌هایی توانایی‌های حسی، مهارت‌های حرکتی، همکاری، قدرت عمل و اعتماد به نفس و استقلال کودک را رشد می‌دهد.

2. فراگیری آگاهانه به وسیله حس‌ها

به عقیده «مونته‌سوری» کودکان خردسال مراحل حسی متفاوتی را می‌گذرانند که در طی آن مراحل، آمادگی بسیاری برای دریافت «مهارت‌های ویژه یادگیری» دارند. به عقیده «مونته‌سوری» اهمیت توسعه این حس‌ها در سنین ۲-۶ سالگی بیش از همیشه است. در این دوره سنی کودک تمایل دارد از حواس خود استفاده کرده و آن‌ها را کامل کند. به همین دلیل در این روش، وسایل آموزشی کودکان به گونه‌ای طراحی می‌شوند که کودک به وسیله آن‌ها، دیدن، لمس کردن، حس کردن، شنیدن و حرکت را بیاموزد.

3. هنر تکلم

کودکان می‌آموزند افکار خود را به شکل شفاهی بیان کنند. آن‌ها یاد می‌گیرند حرف‌ها را با نشانه‌گذاری از هم مجزا کنند و تشخیص دهند و به همین روش در خواندن، هجا کردن قواعد و مهارت‌های خوشنویسی پیشرفت می‌کنند. در روش «مونته‌سوری» کودکان در سنین پیش‌دبستانی مهارت «نوشتن» را در صورتی که خسته‌کننده نباشد، می‌آموزند.

4. ریاضیات و شناخت محیط

در روش آموزش «مونته‌سوری» کودکان در سنین مهدکودک و پیش‌دبستانی یاد می‌گیرند چیزهای را که می‌بینند، بشمارند تا بعدها بتوانند اشیاء سخت و جامد مانند مهره‌های رنگی را شمارش کنند.

5. رشد اجتماعی و گروهی

در کلاس‌های مهدکودک و پیش‌دبستانی که بر پایه روش «مونته‌سوری» به کودکان آموزش می‌دهند، کودکان در گروه‌های سنی مختلف با هم حضور دارند و به این ترتیب آداب اجتماعی و کمک به همدیگر را می‌آموزند. در ضمن کودکان می‌آموزند چگونه با دوستان بزرگ‌تر و کوچک‌تر از خود رفتار کنند و روابط اجتماعی‌شان پیشرفت می‌کند. در این کلاس‌ها کودکان درباره کشورهای دیگر و آداب و رسوم آن‌ها مطالب گوناگونی یاد می‌گیرند و درباره حیوانات و روش زندگی آن‌ها تحقیق می‌کنند. زبان دوم، تاریخ، موسیقی و سایر علوم از موضوعات جذاب در این روش آموزشی است.

6. کودک در مرکز فعالیت است و معلم فقط راهنمایی‌اش می‌کند

در روش آموزشی «مونته‌سوری» کودکان به طور فعال در روند آموزش شریک هستند و معلم نقش راهنما را بازی می‌کند. در این روش انتخاب کار به وسیله خود کودکان و با توجه به توانایی و حضور کودکان صورت می‌گیرد و کودک گام‌های آموزشی را با اطلاعات درونی خود هماهنگ می‌کند. کودکان می‌توانند در جای مناسب کار کنند، به اطراف حرکت کنند، در صورت لزوم صحبت کنند، در کارهای گروهی نظر بدهند و در انضباط و اداره کلاس همکاری کنند. در این روش معلم فردی مشاهده‌گر، صبور و با حوصله است که می‌داند چگونه مشاهده کند، چگونه کودکان را در یادگیری و استفاده از ابزارها و لوازمی که با دقت و با در نظر گرفتن توانایی‌های آن‌ها تهیه شده هدایت و کمک کند. به این ترتیب کودکان در طی فعالیت‌های آزاد خود، کار کردن با گروه، مهارت‌های اجتماعی، انضباط، اصول آزاد منشی و حل اختلافات شخصی را تمرین می‌کنند.

7. ارزیابی شخصی و آگاهی نسبت به نقاط ضعف

ارزیابی شخصی و آگاهی به نقاط ضعف از سوی خود کودک، از جمله اصول اساسی روش «مونته‌سوری» است. در این روش کودک می‌آموزد گاهی به نتیجه کارش به دیده انتقادی نگاه کند و شخصاً اشتباهات و خطاهایش را تجزیه و تحلیل کند. کودک آزادانه سؤال می‌پرسد، جستجو می‌کند و ارتباط برقرار می‌کند. در حقیقت کودکانی که به این روش آموزش می‌بینند اعتماد به نفس بیشتری دارند و در آینده آگاهانه و با علاقه بیشتری تحصیل می‌کنند؛ نکته‌ای که در دوران بزرگسالی این کودکان و زندگی شخصی، شغلی و تحصیلی اثرات مثبتش را نشان خواهد داد.