قدیم‌ترها به دیوار زدن سر یک گوزن تاکسیدرمی‌شده نشانه‌ای از قدرت و توانایی صاحب‌خانه به شمار می‌رفت. این روزها اما به لطف تلاش دوستداران محیط‌زیست در جا انداختن مذموم بودن شکار حیوانات، اوضاع کمی فرق کرده است. شکارهای بی‌رویه بعضی گونه‌های خاص جانداران در همه جای جهان آن‌ها را منقرض کرده یا در معرض خطر انقراض قرار داده است. همه ما کم‌وبیش درباره مناطق حفاظت‌شده شنیده‌ایم. امروز نیکوپی برایتان از تعریف منطقه حفاظت‌شده و در ادامه از برخی مهم‌ترین مناطق تحت حفاظت در ایران خواهد گفت.
منطقه حفاظت‌شده چیست؟
منطقه حفاظت‌شده به ساده‌ترین تعریف ممکن؛ به محدوده‌ای مشخص از منابع طبیعی می‌گویند که جانداران و گیاهان آن برای تکثیر و حفظ باید تحت مراقبت و محافظت قرار بگیرند. در این مناطق کارهایی مثل قطع کردن درختان، تخریب زمین و شکار کردن بدون مجوز، غیرقانونی است. اینکه یک منطقه برای محافظت انتخاب شود لزوماً به این معنا نیست که زیبا باشد یا ویژگی‌های منحصربه‌فردی داشته باشد در واقع هدف این است که از این طریق نمونه‌هایی از اکوسیستم‌های طبیعی کشور برای نسل‌های آینده حفظ شود. برای مثال بخشی از کویرهای ایران یا پارک ملی کویر که تحت حفاظت است زیستگاه گونه‌های خاصی از جانداران مثل گور ایرانی است که نیاز به حفاظت دارند. نکته مهم دیگر درباره مناطق حفاظت‌شده این است که رویکرد تازه‌ای که در جهان شکل‌گرفته این است که مردم بتوانند از این مناطق تحت ضوابط خاصی بازدید کنند. با گونه‌های گیاهی و جانوری آشنا شوند تا حس همدلی‌شان با محیط‌زیست افزایش پیدا کند و خودشان را به‌نوعی نگهبان آن بدانند.
مهم‌ترین مناطق حفاظت‌شده ایران کدامند؟
منطقه حفاظت‌شده ارسباران
تکه‌ای از بهشت در شمال غربی آذربایجان شرقی واقع‌شده است. این منطقه زیبا و بی‌نظیر در نزدیکی رودخانه ارس و هم‌مرز با رشته‌کوه‌های زاگرس است. میانگین دمای 10 درجه سانتی‌گراد بالای صفر در سال، این منطقه معتدل را به مکانی مستعد برای رشد انواع گونه‌های گیاهی تبدیل کرده است. رقم بیش از هزار نوع گونه گیاهی و سیصد نوع گونه جانوری برای این منطقه آمار قابل‌توجهی است که اهمیت هر چه بیشتر حفاظت از آن را روشن می‌کند. حیواناتی چون خرس قهوه‌ای، گرگ، پلنگ، روباه، قرقاول ارسبارانی، هما و صدها نوع دیگر در این منطقه زندگی می‌کنند که در این میان از گونه‌های خاص‌تری چون سیاه خروس قفقازی می‌توان نام برد که ارسباران از معدود زیستگاه‌های این پرنده کمیاب است. برای روشن‌تر شدن اهمیت و اعجاز طبیعی این منطقه حیرت‌انگیز کافی است به این نکته توجه کنید که جنگل‌های ارسباران به‌تنهایی معادل 25 درصد از پوشش گیاهی کشورهایی مثل فرانسه، گرجستان و آذربایجان است. این منطقه کمتر از 5 صدم مساحت ایران را به خود اختصاص داده اما 13 درصد پوشش گیاهی کشور را در خود جای داده است و این نشانی از تنوع بالای گونه‌های گیاهی و جانوری ارسباران است. علاوه بر طبیعت بی‌نظیر، قلعه معروف بابک از جاذبه‌های تاریخی این منطقه است که گردشگران زیادی را به سمت خود جلب می‌کند.
منطقه حفاظت‌شده ارژن و پریشان
این منطقه مهم حفاظت‌شده در جنوب رشته‌کوه‌های زاگرس و در 60 کیلومتری غرب شهر شیراز واقع شده است. این منطقه با وسعت 65 هزار هکتار در سال 1353 به‌عنوان منطقه حفاظت‌شده انتخاب شد. تنوع اقلیم این منطقه سبب شده زیستگاه انواع گونه‌های جانوری و گیاهی باشد. برای مثال تالاب ارژن در این منطقه زمستان‌های سرد و مرطوب و تابستان‌های معتدلی دارد. تالاب دیگر این منطقه که نامش پریشان است اما؛ دارای اقلیمی خشک و بیابانی است. ارتفاعات این منطقه پوشیده از درختان بلوط و هر چه به سمت جنوب این منطقه حیرت‌انگیز بروید درختچه‌های گرمسیری چون گون و کنار و نخل را خواهید دید. دو تالاب ارژن و پریشان همه‌ساله بیش از 200 گونه پرنده مهاجر را به سمت خود می‌کشانند. انواع آبزیان و پستانداران موجود در منطقه هم از تنوع چشمگیری برخوردارند. جاذبه‌های گردشگری چون آبشار چرو در ارژن، ارتفاعات سر به فلک کشیده میانکتل و پرندگان زیبایی که در میان نیزارهای سر به فلک کشیده پرواز می‌کنند دیدنی و فوق‌العاده‌اند.
منطقه حفاظت‌شده حرا
جنگل‌های گرمسیری مانگرو در مناطق گرم با دمای متوسط سالانه بالا و شوری زیاد رشد می‌کنند. جنگل‌های حرا در ایران در حدفاصل خلیج‌فارس تا دریای عمان و در سه استان هرمزگان، بوشهر و سیستان و بلوچستان می‌رویند. هشت منطقه از محل رویش درختان حرا در ایران به‌عنوان منطقه حفاظت‌شده در نظر گرفته شده است. اکوسیستم جنگل‌های حرا به‌گونه‌ای است که جزو غنی‌ترین پوشش‌های گیاهی محسوب می‌شود. باعث پایداری خاک شده و از فرسایش سواحل جلوگیری می‌کند. همچنین درختان حرا مصارف دارویی فراوانی دارند. پوشش این منطقه باعث شده همه‌ساله پناهگاهی مناسب برای مهاجرت پرندگان از مناطق دیگر باشند و غیر از پرندگان، ماهی‌ها، آبزیان، بندپایان، دوکفه‌ای‌ها، لاک‌پشت‌ها و مارهای سمی دریایی در اکوسیستم این منطقه زندگی می‌کنند. جنگل‌های حرا معروف به جنگل‌های همیشه‌بهار هستند یعنی برگ درختان حرا همیشه‌سبز است و در اواخر خرداد گل‌های زردرنگ زیبایی می‌دهد. دیدن گونه‌های مختلف جانوری در یک مکان و در یک زمان سال در هیچ پوشش گیاهی‌ای مانند حرا امکان‌پذیر نیست. برای مثال شما می‌توانید پرندگانی چون حواصیل هندی و گیلان‌شاه را در کنار پلیکان و فلامینگو و آبزیان مختلف ببینید. این ویژگی‌های خاص این نقطه از ایران است که نیاز به حفاظت هر چه بیشتر از آن را به وجود آورده است.
منطقه حفاظت‌شده گلستان‌کوه، خوانسار
این منطقه با مساحتی در حدود 17 هزار هکتار در استان اصفهان و در 15 کیلومتری شهر خوانسار است. پوشش گیاهی غنی این منطقه شامل گز انگبین، کنگر، مرزنجوش، آویشن،، بادام، ریواس قارچ، تره و پیاز کوهی، گون، موسیر و دیگر گیاهان دارویی و علوفه‌ای است. این‌گونه‌های گیاهی متنوع این منطقه را به منبع مهم گیاهان دارویی تبدیل کرده است؛ اما مهم‌ترین گونه گیاهی گلستان‌کوه، لاله معروف ایرانی است که به آن لاله واژگون می‌گویند. گل‌دهی این گیاه مدت‌زمان کوتاهی است و از اوایل ظ آغاز و اواخر آن تمام می‌شود. پیاز این گل در درمان‌های روماتیسم و دردهای مفصلی به کار می‌رود اما درعین‌حال سمی است و باید تحت نظر پزشک از آن استفاده کرد.
ای کاش مردم وقتی به این مناطق میرن به این فکر باشن که برای نسل های بعد هم باید چیزی باقی بمونه